«ویکی آزادگان»؛ ایده‌ای متفاوت برای اشاعه فرهنگ اسارت

به گزارش روابط عمومی مؤسسه فرهنگی پیام آزادگان، «ویکی آزادگان» بستر مناسبی را برای بارگذاری مطالب و منابع معتبر در ارتباط با اسارت و آزادگان، توسط آزادگان و اشخاص واجدشرایط و همچنین دستیابی مردم، آزادگان، رزمندگان دفاع مقدس، پژوهشگران و هنرمندان است به این مطالب را فراهم می سازد. این طرح تحقیقاتی اقدامی مناسب برای گردآوری، حفاظت، دسترس‌پذیری و اشاعة آثار و ارزش‌های اسارت و آزادگان به‌صورت تخصصی، جامع، معتبر و روزآمد در فضای وب است.

دکتر «رضا ملکی» رئیس مرکز مطالعات فرهنگی و بین‌المللی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و آزاده سرافراز دفاع مقدس است که ایده طراحی و اجرای پروژه ملی و ماندگار «ویکی آزادگان» را به موسسه فرهنگی، هنری پیام آزادگان (وابسته به اسرای دفاع مقدس) داده است. در همین راستا از ایشان درخواست کردیم از نحوه ایده‌پردازی این طرح تا اجرای آن و اهداف که به دنبال دارد را از نقطه شروع تا به امروز برایمان شرح دهند.

دکتر ملکی: برای توضیح در مورد «ویکی آزادگان» ابتدا باید یکی دو قدم به قبل برگردیم و به یک مقدمه‌ای بپردازیم و بعد وارد بحث «ویکی آزادگان» شویم.

حوزه دفاع مقدس برای کشور ما، ملت ما، تاریخ ما و برای هویت ما آثار سازنده و ارزش‌های تاریخی بسیار زیادی دارد. هر کشور و ملتی تلاش می‌کند آن چیزی که برایش افتخارآفرین و ارزشمند است را حفظ و نگهداری کند و به نسل‌های آینده منتقل کند.

در گفتمان انقلاب اسلامی و مکتب امام خمینی(ره) و آنچه که ما به عنوان انقلاب اسلامی از آن یاد می‌کنیم، علت معجزه انقلاب اسلامی که باعث ایجاد و بقا و پیشرفت آن شده است و هنوز می‌شود فرهنگ جهاد، مقاومت، ایثار و شهادت است. این فرهنگ هم انقلاب اسلامی را به وجود آورده و هم انقلاب اسلامی رو حفظ کرده است. البته خوب طبیعتاً ما جهاد را فقط در بعد نظامی نمی‌بینیم. دوران اسارت و اسارت رزمندگان اسلام در دفاع مقدس به تعبیر برخی از عزیزان، خاکریز پنهان یا بخش پنهان دفاع مقدس است، زیرا بخش‌های دیگر دفاع مقدس دیده شده و ثبت شده است چون ابزار و امکانش فراهم بود بهتر ثبت و ضبط شد، اما کمتر به موضوع اسارت و اسرای دفاع مقدس پرداخته شده است. اگرچه ممکن است کاستی‌هایی وجود داشته باشد اما دوران دفاع مقدس یک سرمایه ملی است. این سرمایه نه فقط برای جمهوری اسلامی و ملت ما بلکه برای امت اسلام و برای جریان مقاومت هم ارزشمند است. در قدم اول باید این سرمایه را حفظ و نگهداری کرد و از آن صیانت کرد تا آسیب نبیند و دچار تحریف و انحراف نشود. در مرحله دوم باید این سرمایه را برای این نسل، برای آحاد مردم، برای متخصصین، محققین، هنرمندان و پژوهشگران قابل دسترس کرد. مرحله سوم و مهم اشاعه این فرهنگ و سرمایه است که برکت زیادی دارد. این اشاعه در فرمت‌ها و قالب‌های هنری، آموزشی، فرهنگی و اشکال تبلیغی دیگر می‌تواند اتفاق بیفتد. اگر ما بنیاد حفظ و نشر آثار و ارزش‌های دفاع مقدس، دفتر حفظ و نشر آثار امام خمینی(ره) دفتر حفظ و نشر آثار امام خامنه‌ای(مدضله العالی) را داریم به دلیل اهمیت حفظ و نشر آثار است.

حفظ و نشر فرهنگ مقاومت در اسارت و آزادگی یک «کارویژه» است. برداشت بنده از موسسه پیام آزادگان و از اساسنامه این موسسه که یکی از افتخارات جامعه آزادگان و یادگار مرحوم حاج آقای ابوترابی‌فرد محسوب می‌شود و کارهای خوب و ارزشمندی هم تا الان توسط آن صورت گرفته به نظر می‌رسد کار ویژه موسسه در این حوزه است. هیچ مرجعی متاسفانه در جمهوری اسلامی ایران اگرچه به لحاظ رسمی جایی مثل بنیاد شهید و امور ایثارگران، بنیاد حفظ آثار دفاع مقدس و امثالهم مسئولیت رسمی دارند لاکن چون مسئولیت آنها منحصر به اسارت و آزادگان نیست و مسئولیت عام و کلی دارند، تمرکز خاص روی حوزه اسارت و آزادگان ندارند. تنها مرجعی که در جمهوری اسلامی ایران تمرکز خاص روی این حوزه دارد «موسسه پیام آزادگان» است. به نظر بنده اینکه یک موسسه این کار عظیم و گسترده را برعهده گرفته است یک نقطه قوت برای این حوزه است. شاید اگر یک بخش حاکمیتی و دولتی متولی می‌شد همه آسیب‌هایی که ما الان در بخش‌های دیگر می‌بینیم از جمله تغییرات مدیریتی، تغییر سیاست‌ها و تغییرات ساختاری باعث توقف و به ثمر نرسیدن آن هدف می‌شد. خوشبختانه این آسیب بر موسسه وارد نیست و از یک ثبات مدیریتی و سیاستی برخوردار است و یک شبکه ارتباطی بسیار قوی با خود آزادگان در سراسر کشور دارد و متولیانش خود آزادگان هستند. مدیرانی که خودشان از همین جنس باشند وتمرکزشان فقط و فقط در حوزه اسارت و آزادگان باشد این باعث می‌شود که موسسه بتواند واقعاً مرجع باشد و الحمدالله مرجع هم هست.

حفظ و دسترسی آثار دوران اسارت و آزادگان این مرجعیت را تقویت می‌کند و نظام مقدس ما به چنین چیزی نیاز دارد. شاید اگر ما برگردیم به فرمایشات مقام معظم رهبری یا به فرمایشات مرحوم حاج آقای ابوترابی این نکته را یا به صورت خاص در مورد اسارت و آزادگان یا به صورت عام در مورد دفاع مقدس شاهدش هستیم که همواره تأکید بر حفظ این فرهنگ مقدس دارند. حالا چنانچه ما اشاعه دادیم نسل‌های بعد، افراد دیگه خواهند آمد و همین کار را انجا خواهند داد و این منوط به آن است که ما آثاری برای آن‌ها گردآوری و حفظ کرده باشیم.

برخی کارها را کارویژه می‌گوییم. کار ویژه به این معناست که اگر آن ساختار یا سازمان یا موسسه این کار را انجام ندهد دیگری نمی‌تواند انجام دهد. اگر موسسه پیام آزادگان این اشاعه فرهنگ اسارت و آزادگی یا همان نیمه پنهان دفاع مقدس را انجام ندهد هیچ کس دیگری توان و صلاحیت انجام چنین کاری را ندارد و زمان در این مورد محدود است و پنجره این کار برای همیشه به روی موسسه گشوده نیست. ما در این سال‌ها خیلی از آزادگان عزیزمان را از دست دادیم. در بسیاری موارد برخی آزادگان دچار فراموشی در برخی خاطرات و احوالشان در دوران  اسارت شدند. مسائل دیگری هم داشتیم. این یک امکان یا یک فرصت مادام العمر نیست. یک فرصت محدود برای یک موسسه خاص است.

اگر موسسه پیام آزادگان در بحث اسارت و آزادگی فیلم تولید نکرد یا برفرض این کار انجام هم شود، سریال یا فیلم سینمایی برای تلویزیون درست کند، کتاب منتشر کند همه این موارد کارهای ارزشمند و خوبی است و هیچ یک بدون ارزش نیست اما اگر این کار  را انجام نداد شاید موسسات دیگر یا بخش‌های دیگری این کار را انجام دهند. کتاب منتشر کنند، سمینار برگزار کنند، فیلم و آثار هنری و نمایشی، انیمیشن پویا نمایی و غیره انجام دهند،اما اگر موسسه این کار گردآوری و حفظ را انجام نداد هیچ کسی نمی‌تواند این کار انجام دهد، به همین دلیل از کلمه کار ویژه استفاده می‌کنم. به این معنا که این کار فقط در این جا می‌تواند به بهترین نحو انجام بگیرد و کار کس دیگری نیست و از توان دیگری و دیگرانی ساخته نیست.

تجربه عملی موسسه این موضوع را خوب نشان می‌دهد. خوب ما اگر فرض بگیریم که کار ویژه  موسسه حفظ و دسترس‌پذیر کردن آثار اسارت و آزادگان است این  یک ساز و کار و  یک بستری می‌خواهد که این کار انجام شود. موسسه در گذشته این کار را انجام داده است. ما کمتر جایی را می توانیم پیدا کنیم که یک موسسه یک فراوانی از آثار صوتی، متنی، نمایشی و تصویری را آرشیو کرده باشد. نکته‌ای که قابل توجه است نگهداری و سازماندهی کردن این آثار آرشیوی است. گردآوری قدم اول است. حفظ کردن قدم دوم است و قابل دسترس کردن برای جامعه قدم سوم است. موسسه به خوبی قدم اول و دوم را برداشته و حالا نوبت به قدم سوم رسیده است. خوب فضای مجازی و قابلیت‌های محیط وب امروزه این امکان را به بخش‌های مختلف از جمله موسسه می‌دهد که بتواند علاوه بر روش‌های سنتی که به صورت فیزیکی فایل‌های صوتی و تصویری یا دیگر آثار مکتوب را نگهداری می‌کردند اکنون برای انجام این کار در محیط وب و به صورت دیجیتال کار را ادامه دهند.

در حفظ و نگهداری اسناد ارزشمند دفاع مقدس اینکه شما آرشیوی از آثار داشته باشید یکی از راهکارهای قضیه است. محیط «ویکی» هم یکی از راهکارهاست. همه راهکار نیست ولی محیطی است که قابلیت‌هایی دارد که می‌تواند بازدهی خوبی داشته باشد.

در تعریفی که ما از ویکی پدیا داریم آن را به عنوان دانشنامه متن باز می‌شناسیم که امکان ویرایش‌های مستمر و همنویسی را می‌دهد. افراد با یکدیگر می‌توانند کار کنند و امکان کنترل و نظارت را می‌دهد. این قابلیت‌ها بالاخره در سطح جهانی تجربه شده است و امتحان خودش را پس داده است. شما حتماً به صورت آزمایشی یا زمانی که در حال جستجو یک کلید واژه جدید هستید تجربه کرده‌اید که احتمال آنکه ویکی جزو جستجوی اول باشد بسیار زیاد است. ما تجربه ویکی را در جاهای دیگر مثل روسیه داشتیم. در بحث معرفی جمهوری اسلامی ایران در فدراسیون روسیه یکی از ابزارهایی که ما آنجا استفاده کردیم و نتیجه داد ابزار ویکی بود. بهتر از ابزارهایی بود که خودمان طراحی می‌کردیم. ما مقالات زیادی را در معرفی ایران امروز و جمهوری اسلامی گردآوری و آماده سازی کردیم و در پایان بازنویسی، ترجمه و ویکی سازی کردیم و به زبان روسی ایجاد کردیم.

زمانی که مأموریت بنده در آنجا تمام شد و برگشتم توفیق داشتم و خدمت دکتر قاسمی و آقای خوب‌نژاد و دیگر همکاران در موسسه حضور پیدا کردم. در جلسات شورای پژوهشی موسسه با مشورت هایی که انجام شد به نظرم رسید که ما باید یک طرحی ارائه بدهیم تا آثار اسارت و آزادگان را به صورت کلی حفظ و نشر و به صورت خاص در دسترس قرار دهیم. طرح اولیه‌ای که ما ارائه کردیم یک طرح جامع بود. خوشبختانه طرحی که تنظیم کردیم و خدمت عزیزان ارائه کردیم با یک الی دو ویرایش الحمدلله مورد تایید مدیران موسسه رسید و در دستور کار قرار گرفت. خانم دکتر صمیعی مجری این کار شد که این یک نقطه قوت برای کار شد چون دکتر صمیعی تجربه کار ویکی را داشتند.

نکته مهمی که وجود دارد این است که آثاری که گردآوری و حفظ شده‌اند و در دسترس هم قرار گرفتند باید معتبر و قابل استناد باشند. ما مطالبی که در مورد اسارت و آزادگان به شکل‌های مختلف در شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شود را دیده‌ایم که خود دوستان و برادران آزاده به آن ایراد می‌گیرند که این نبوده و نیست و واقعیت چیز دیگری است. در این موارد ممکن است دچار تحریف شوند یا ناخودآگاه اشتباه گفته شوند، ما از موسسه انتظار داریم آن چیزی را که در دسترس قرار می‌دهند قابل اعتماد و قابل استناد باشد.

اولین موضوع صحبت ما با مدیران موسسه نامگذاری ویکی بود. اولین چیزی که به ذهن ما رسید «ویکی اسارت» بود. کلمه اسارت را تخصصی‌تر، استانداردتر و جهانی‌تر می‌دانستیم چون گمان می‌کردیم اگر در آینده بخواهد ترجمه شود یا بخواهیم در حوزه‌های دیگر چه داخل کشور و چه خارج از کشور مثل جریان مقاومت در فلسطین در لبنان و ....بحث اسارت را مطرح کنیم امکان گسترش آن وجود داشته باشد چون «اسارت» یک اصطلاح شناخته شده جهانی است. با همفکری مدیران موسسسه پیام آزادگان این اشکال وارد شد که کلمه اسارت ممکن است بار منفی داشته باشد. همه موافقت کردند و توافق حاصل شد و کلمه آزادگان  را جایگزین کردیم. پس از آنکه مراحل اولیه را گذراندیم و کار به مرحله تخصصی‌تر رسید، چون اولین بار بود چنین تجربه ای در حال پیاده سازی بود اشکالات و ابهاماتی پیش آمد. تعیین جنس محتوایی که بارگذاری می‌کنیم ابهامی بود که مطرح شد. سوال پیش آمد که آیا هر چه هست فقط همان‌ها را بارگذاری کنیم یا خاطرات، کتب، دلنوشته‌ و امثالهم را هم بارگزاری کنیم یا به اعتبار آن که ما گفتیم باید معتبر باشد، قابل استناد باشد و یک ماهیت علمی و اصولی داشته باشد انجام ندهیم. نهایتاً تصمیم گیری در این خصوص به دکتر قاسمی مدیرعامل موسسه واگذار شد. ما هم پیشنهادهای مختلفی را مطرح کردیم و به پیامدهای هر پیشنهاد هم اشاره کردیم. یکی از پیشنهاد ها و بهترین آن ها که ارائه شد «دانشنامه آزادگان» بود. دانشنامه‌ای بودن باعث می‌شد علاوه بر مطالب علمی ما بتوانیم خاطرات و دلنوشته‌ها و زندگی‌نامه را هم داشته باشیم. الحمدالله این پیشنهاد به تصویب رسید و دانشنامه آزادگان که بعدا به «ویکی آزادگان» تغییر یافت نهایی و اجرا شد.

در فاز دیگری از این پروژه ملی دکتر صمیعی نظام‌نامه‌ای رو برای مقالات تنظیم کردند که در ماه‌های اخیر ما شاهد هستیم که الحمدلله آزادگانی که عضو هیئت علمی هستند و اهل قلم هستند مقاله‌های علمی نوشتند و بر آن ها نظارت شده، بررسی شدند و در نهایت پذیرفته شدند. اسناد و مدارکی هم که توسط موسسه به صورت ویژه و تخصصی چه از دوران جنگ و اسارت به جا مانده بود چه بعدها تولید شد در ویکی آزادگان بارگزاری شد. امکان ارسال دلنوشته‌ها، خاطرات و مطالب دیگر برای کلیه آزادگان هم اکنون باز است. این نکته را هم عرض کنم که قرار است یک فرمت مشخص و استاندارد در ویکی ایجاد شود تا آزادگان بتوانند خودشان را معرفی کنند و پس از ارزیابی در ویکی بارگزاری شود. ممکن است آزادگان در نوشتن خاطراتشان به جهت فاصله زمانی دچار فراموشی شوند ولی در خصوص نوشتن زندگی‌نامه خودشان الحمدالله اشکال فراموشی و امثالهم مطرح نیست. اینکه من کجا متولد شدم، کجا درس خوندم، کی به جپهه رفتم، در کدام عملیات شرکت کردم، در چه عملیاتی اسیر شدم، چه زمانی آزاد شدم و حالا که آزاد شدم چه فعالیتی انجام می‌دهم و برای هرکدام از این دوره‌های زمانی عکس و تصویر را در کنار نوشته های خودش ارسال کند می تواند زندگی نامه آزاده را تشکیل دهد که در فضای ویکی ماندگار شود تا دیگر این عزیزان گم‌نام نمانند.

انتهای پیام/

اعوذ بالله السمیع العلیم