در خلال جنگ تحمیلی، برخی از اسرای ایرانی به عراق پناه بردند و تعدادی از آن‌ها به سازمان منافقین پیوستند. این یادداشت به بررسی دلایل و نتایج این پناهندگی‌ها می‌پردازد.
به گزارش روابط عمومی مؤسسه فرهنگی پیام آزادگان، یادداشت خبرنگار پیام آزادگان/ در دوران جنگ‌های میان کشورها، پناهندگی یکی از پدیده‌های رایج است که در آن، افراد در جستجوی امنیت و آزادی به کشورهای مخالف یا حتی سازمان‌های متخاصم پناه می‌برند. در تاریخ جنگ ایران و عراق نیز، برخی از اسرای ایرانی به عراق پناه بردند و در ادامه تعدادی از آن‌ها به سازمان مجاهدین خلق (منافقین) پیوستند. این پناهندگی‌ها مسیرهایی متفاوت و در عین حال پیچیده داشتند که در ادامه به آن‌ها پرداخته خواهد شد.
پناهندگی به عراق؛ از معارضان داخلی تا مرزنشینان
پیش از آغاز جنگ تحمیلی و در دوران ظهور انقلاب اسلامی، گروه‌ها و جریانات مختلفی در ایران علیه حکومت مرکزی دست به اعتراضات زدند. در کردستان ایران، گروهک‌هایی مانند کومله و دموکرات تشکیل شده بودند و در جنوب کشور، در میان خلق عرب، اعتراضاتی به وقوع پیوسته بود. این بحران‌ها و جنگ‌های داخلی باعث شد برخی از معارضان رژیم به عراق پناه ببرند.
در آغاز جنگ ایران و عراق، مرزنشینان ایرانی که با عراق روابط تجاری و فرهنگی داشتند، نیز به دلایل مختلف از جمله تهدیدات جنگی یا به دلیل علایق شخصی، به این کشور پناه بردند. طبق اسناد و گزارش‌های موجود از سال 1369، حدود 460 تا 470 نفر از ایرانیان به خاک عراق پناهنده شده بودند. دولت عراق با تشکیل اردوگاه‌های خاص در شهرهایی مانند بعقوبه و رمادی از این پناهندگان استقبال کرد و شرایطی نسبتاً بد برای اسکان آن‌ها فراهم آورد.
عراق حتی برخی از این پناهندگان را برای انجام فعالیت‌های نظامی در جنگ ایران و عراق به کار گرفت. از جمله در عملیات‌های کمین، بمب‌گذاری و همچنین در استفاده از مهارت‌های خاص برخی افراد برای شنود بی‌سیم‌ها، مترجمی و حتی اسیرگیری.
پناهندگی به سازمان منافقین؛ وعده‌های فریبنده و مسیرهای خطرناک
اما در سال‌های بعد، با شکست سنگین سازمان منافقین در عملیات معروف «فروغ جاویدان» که در مرداد 1367 به وقوع پیوست، این سازمان برای جبران آسیب‌های وارده به نیروی انسانی خود، به پیشنهاد دولت عراق دست به جذب نیرو از میان اسرای ایرانی زد. این جذب نیرو به‌طور خاص از مردادماه 1368 آغاز شد. مسئول این عملیات تبلیغاتی، فردی به نام مهدی ابریشم‌چی بود که در اردوگاه‌های مختلف عراق از جمله موصل، رمادی و تکریت حاضر شد تا اسرای ایرانی را برای پیوستن به سازمان منافقین ترغیب کند.
سازمان منافقین در ابتدا با وعده‌های فریبنده‌ای مانند پناهندگی در کشورهای غربی، از جمله آمریکا و اروپا، سعی کرد تا اسرای ایرانی را به پیوستن به صفوف خود ترغیب کند. در کمتر از یک ماه، بیش از 750 نفر از اسرای ایرانی به سازمان منافقین پیوستند. بسیاری از این افراد، رزمندگانی بودند که در چهار عملیات بزرگ این گروه از جمله آفتاب، چلچراغ، فروغ جاویدان و مروارید اسیر شده بودند.
شرایط دشوار زندگی در اردوگاه‌های عراق، که از نظر بهداشتی، درمانی و معیشتی در وضعیت بسیار بدی قرار داشت، انگیزه دیگری برای پیوستن این افراد به سازمان منافقین بود. برای جذب بیشتر افراد، سازمان منافقین در سه روز نخست ورود هر پناهنده جدید به اردوگاه، امکاناتی چون تغذیه مناسب، پوشاک و حتی سیگار را در اختیار آن‌ها قرار می‌داد.
پشیمانی و بازگشت به خانه
در حالی که بسیاری از اسرای ایرانی با وعده‌های جذاب سازمان منافقین فریب خورده بودند، پس از مدتی متوجه شرایط واقعی سازمان شدند و برخی از آن‌ها تصمیم گرفتند که به وطن خود بازگردند. از شهریور تا اسفند 1369 که آزادسازی اسرای جنگی صورت گرفت، حدود 600 نفر از کسانی که به سازمان منافقین پیوسته بودند، از تصمیم خود پشیمان شدند و به ایران بازگشتند.
پس از آن، سازمان منافقین به مدت کوتاهی در اردوگاه التاش که توسط ارتش عراق اداره می‌شد مستقر شد. پس از خروج این گروه از اردوگاه التاش، غیرنظامیان ایرانی به آنجا منتقل شدند. همچنین، بسیاری از اسرای جنگی ایرانی که توسط سازمان منافقین اسیر شده بودند، مدتی در اردوگاه دِبس در خالص به سر بردند. اما پناهندگان جدید عمدتاً به اردوگاه اشرف در منطقه‌ای وسیع بین خانقین و مقدادیه منتقل می‌شدند.
از اردوگاه اشرف تا آلبانی: تغییرات پس از سقوط صدام
پس از سقوط رژیم صدام حسین در سال 2003، و تعطیلی اردوگاه اشرف، اعضای سازمان منافقین به اردوگاه لیبرتی منتقل شدند. در نهایت، پس از گذشت حدود یک دهه و با تغییرات سیاسی در عراق، اعضای این سازمان به کشور آلبانی منتقل شدند و اردوگاه لیبرتی تعطیل شد.
در این مدت، صلیب سرخ جهانی به‌طور مرتب با پناهندگان ملاقات کرده و اطلاعات آنان را ثبت کرد، اما به دلیل مسائل امنیتی و نگرانی از آزار و اذیت خانواده‌های پناهندگان، این اطلاعات را با کشورهایی که درگیر جنگ بودند به اشتراک نگذاشت.
انتهای پیام/
برای ورود به ویکی آزادگان اینجا کلیک کنید / www.wikiazadegan.com