محرم نخستین ماه از ماه‌های دوازده‌گانه قمری و یکی از ماه‌های حرام است که در دوران جاهلیت و نیز در اسلام، جنگ در آن تحریم شده بود. ماه محرم برای شیعیان یکی از ماه های بسیار مقدس می‌باشد؛ یکی از وقایع مهم در این ماه شهادت امام حسین ( ع) و یارانش می باشد.
به گزارش روابط عمومی مؤسسه فرهنگی پیام آزادگان، مُحَرَّمُ الحَرام نخستین ماه سالشمار هجری قمری است. دلیل نامگذاری این ماه، حرام بودن جنگ در آن ذکر شده است. واقعه کربلا که منجر به شهادت امام حسین(ع) و یارانش شد، در ماه محرم سال ۶۱ق اتفاق افتاد. شیعیان هر ساله دهه اولِ این ماه را برای امام حسین(ع) و یارانش سوگواری می‌کنند. البته در برخی از مناطق عزاداری آنها تا اربعین شهادت امام حسین(ع) (بیستم ماه صفر) به مدت ۵۰ روز ادامه دارد.
نامگذاری و جایگاه
مُحَرَّمُ الحَرام یا مُحَرَّم نخستین ماه سال، در تقویم هجری قمری است.[۱] این ماه را از آن جهت محرم به معنای حرام شده نامیدند که در آن جنگ و خونریزی حرام بوده است.[۲] محرم از ماه‌های حرام است که براساس دین اسلام جنگ در آنها حرام است.[۳] در جاهلیت نیز این ماه‌ها دارای حرمت بودند و در آنها جنگ و خونریزی ممنوع بود.[۴]
ماه عزاداری شیعیان
امام رضا(ع)
- «چون ماه محرم فرا می‌رسید، کسی پدرم [ امام کاظم(ع)) ] را خندان نمی‌دید و اندوه و حزن پیوسته بر او غالب می‌شد تا روز عاشورا. آن روز، روز مصیبت و حزن و گریه او بود و می‌گفت: امروز روزی است که حسین(ع) شهید شده است».
قمی، منتهی الآمال، ۱۳۷۸ش، ج۱، ص۵۴۰.
شیعیان، ماه محرم برای امام حسین(ع) (شهادت ۱۰ محرم سال۶۱ق[۵]) عزاداری می‌کنند. بنا بر احادیث، امامان شیعه در این ماه عزادار بودند[۶] و شیعیان را نیز به روزه، عزاداری سفارش می‌کردند.
شیعیان در این ماه لباس سیاه به تن می‌کنند و اماکن مذهبی خود را سیاه‌پوش می‌کنند.[۷] همچنین گرچه شیعیان برگزاری جشن و عروسی را در این ماه حرام نمی‌دانند؛ اما عموماً از برگزاری خودداری می‌کنند.[۸]
میرزا جواد ملکی تبریزی در کتاب المراقبات گفته است:
-
-
- «برای دوستداران خاندان پیامبر(ص) شایسته است که در دهه اول محرم در قلب و ظاهرشان آثار حزن و اندوه هویدا باشد و بعضی از لذت‌های حلال را به ویژه در نهم، دهم و یازدهم این ماه ترک کنند، به مانند کسی که داغدار عزیزانش است؛ و در دهه اول محرم هر روز امامشان را با زیارت عاشورا یاد کنند.»[۹]
احکام شرعی
- حرمت جنگ: محرم از ماه‌های حرام است و به فتوای فقیهان جنگ و خونریزی در آن حرام است؛[۱۰] البته اگر به مسلمانان در این ماه‌ها حمله شود بر آنان دفاع واجب است.[۱۱]
- افزایش دیه: بنابر فقه اسلامی در صورتی که قتل در ماه محرم (ودیگر ماه‌های حرام) اتفاق بیافتد، بر دیه آن به میزان یک‌سوم دیه کامل افزوده می‌شود؛ یعنی قاتل باید دیه کامل به علاوه یک‌سوم دیه کامل را بپردازد.[۱۲]
همچنین ببینید: آیه اعتداء
بخشی از حدیث ریان بن شبیب:
اى پسر شبیب به راستى محرم همان ماهى است که اهلِ جاهلیت
در زمان گذشته ظلم و قتال را به خاطر احترامش در آن حرام مىدانستند و این امت، نه حرمت این ماه را نگه داشتند و نه حرمت پیامبرش را، در این ماه ذریّه او را کشتند و زنانش را اسیر کردند و دارایی‌اش را غارت کردند. خدا هرگز این گناه آنها را نیامرزد...
شیخ صدوق، الامالی، ۱۴۱۷ق، ص۱۹۲
وقایع مهم ماه محرم
در ماه محرم حوادث مختلفی روی داده است برخی از آنها عبارتند از:
- شهادت امام حسین(ع) و یارانش در کربلا در سال ۶۱ق و اسارت خانواده‌اش[۱۳]
- حمله سپاه یزید بن معاویه به مکه و آتش زدن کعبه در سال ۶۴ق
- شهادت امام سجاد(ع) در ۱۲ [۱۴] یا ۲۵ محرم[۱۵] سال ۹۵ق
- تبعید امام جواد(ع) از مدینه به بغداد در سال ۲۲۰ق[۱۶]
- انفجار و تخریب حرم عسکریین(ع) در سال ۱۴۲۷ق[۱۷]
درگذشت حضرت آدم(ع)،[۱۸] شهادت حضرت یحیی(ع)،[۱۹] تولد حضرت ابراهیم(ع)[۲۰] و حضرت موسی(ع)[۲۱] نیز در این ماه ذکر شده است.
اعمال ماه محرم
|
اعمال ماه محرم
|
| شب اول
|
خواندن دعایی خاص به هنگام رؤیت هلال ماه محرم[۲۲]
- خواندن صد رکعت نماز
- خواندن دو رکعت نماز در رکعت اول سوره حمد و سوره انعام و در رکعت دوم سوره حمد و سوره یس
- خواندن دو رکعت نماز در هر رکعت سوره حمد و یازده بار سوره توحید[۲۳]
|
| روز اول
|
- روزه گرفتن[۲۴]
- خواندن دو رکعت نماز و پس از آن خواندن این دعا: اَللَّهُمَّ أَنْتَ
الْإِلَهُ الْقَدِیمُ وَ هَذِهِ سَنَةٌ جَدِیدَةٌ فَأَسْأَلُکَ فِیهَا
الْعِصْمَةَ مِنَ الشَّیْطَانِ وَ الْقُوَّةَ عَلَى هَذِهِ النَّفْسِ
الْأَمَّارَةِ بِالسُّوءِ وَ الاشْتِغَالَ بِمَا یُقَرِّبُنِی إِلَیْکَ یَا
کَرِیمُ یَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِکْرَامِ یَا عِمَادَ مَنْ لا عِمَادَ
لَهُ یَا ذَخِیرَةَ مَنْ لا ذَخِیرَةَ لَهُ یَا حِرْزَ مَنْ لا حِرْزَ لَهُ
یَا غِیَاثَ مَنْ لا غِیَاثَ لَهُ یَا سَنَدَ مَنْ لا سَنَدَ لَهُ یَا
کَنْزَ مَنْ لا کَنْزَ لَهُ یَا حَسَنَ الْبَلاءِ یَا عَظِیمَ الرَّجَاءِ
یَا عِزَّ الضُّعَفَاءِ یَا مُنْقِذَ الْغَرْقَى یَا مُنْجِیَ الْهَلْکَى
یَا مُنْعِمُ یَا مُجْمِلُ یَا مُفْضِلُ یَا مُحْسِنُ، أَنْتَ الَّذِی
سَجَدَ لَکَ سَوَادُ اللَّیْلِ وَ نُورُ النَّهَارِ وَ ضَوْءُ الْقَمَرِ وَ
شُعَاعُ الشَّمْسِ وَ دَوِیُّ الْمَاءِ وَ حَفِیفُ الشَّجَرِ یَا اللهُ لا
شَرِیکَ لَکَ اللَّهُمَّ اجْعَلْنَا خَیْرا مِمَّا یَظُنُّونَ وَ اغْفِرْ
لَنَا مَا لا یَعْلَمُونَ وَ لا تُؤَاخِذْنَا بِمَا یَقُولُونَ حَسْبِیَ
الله لا إِلَهَ إِلا هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ
الْعَظِیمِ آمَنَّا بِهِ کُلٌّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنَا وَ مَا یَذَّکَّرُ
إِلا أُولُوا الْأَلْبَابِ رَبَّنَا لا تُزِغْ قُلُوبَنَا بَعْدَ إِذْ
هَدَیْتَنَا وَ هَبْ لَنَا مِنْ لَدُنْکَ رَحْمَةً إِنَّکَ أَنْتَ
الْوَهَّابُ[۲۵][یادداشت ۱]
|
| شب دهم
|
- خواندن صد رکعت نماز در هر رکعت پس از سوره حمد سه مرتبه سوره توحید،
و پس از صد رکعت این ذکر را بگوید: سُبْحَانَ اللهِ وَ الْحَمْدُ لِله وَ
لا إِلَهَ إِلا الله وَ الله أَکْبَرُ وَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلا
بِاللهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ
- خواندن چهار رکعت نماز در آخر شب در هر رکعت پس از سوره حمد، هر کدام از آیة الکرسی و سوره‌های توحید، فلق و ناس را ده مرتبه بخواند و پس از اتمام نماز، صد مرتبه سوره توحید.
|
| روز دهم (عاشورا)
|
- ذکر مصیبت و عزاداری برای شهادت امام حسین (ع)
- خواندن زیارت عاشورا
- گفتن: أَعْظَمَ الله أُجُورَنَا بِمُصَابِنَا بِالْحُسَیْنِ عَلَیْهِ
السَّلامُ وَ جَعَلَنَا وَ إِیَّاکُمْ مِنَ الطَّالِبِینَ بِثَارِهِ مَعَ
وَلِیِّهِ الْإِمَامِ الْمَهْدِیِّ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِمُ
[عَلَیْهِ] السَّلامُ،[یادداشت ۲] به دیگر مومنان.
- گفتن هزار مرتبه: اللَّهُمَّ الْعَنْ قَتَلَةَ الْحُسَیْنِ عَلَیْهِ السَّلامُ
- خواندن زیارت وارث
|
| روز بیست و یکم
|
- روزه گرفتن: شب بیست‌ویکم شب زفاف حضرت فاطمه بوده است.[۲۶]
|
منابع
|
واقعه کربلا
|
| شهیدان |
امام حسین(ع) • عباس بن علی • علی‌اکبر • علی‌اصغر • قاسم بن حسن(ع) • جعفر بن عقیل • عبدالرحمان بن عقیل • حبیب بن مظاهر • ابوبکر بن علی • ادامه
|
| اسیران |
امام سجاد(ع) • امام باقر(ع) • زینب(س) • رباب • فاطمه دختر امام حسین • رقیه دختر امام علی • سکینه دختر امام حسین • رقیه دختر امام حسین(ع) • ادامه
|
| عاملان |
یزید • ابن زیاد • عمر سعد • شمر بن ذی‌الجوشن • سنان • خولی • حکیم بن طفیل • حرمله • شبث بن ربعی • ابن اشعث • عمرو بن صبیح • لشکر عمر بن سعد • ادامه
|
| گزارشگران |
امام سجاد(ع) • امام باقر(ع) • حضرت زینب(س) • فاطمه دختر امام علی(ع) • فاطمه دختر امام حسین(ع) • حمید بن مسلم ازدی • هانی بن ثبیت • ضحاک بن عبدالله مشرقی • عقبة بن سمعان • مسروق بن وائل
|
| خونخواهان |
توابین • مسیب بن نجبه • سلیمان بن صرد خزاعی • رفاعة بن شداد بجلی • عبدالله بن وال • عبدالله بن سعد ازدی • مختار ثقفی • عامر بن واثلة • کیسان • عبدالله بن کامل • ابراهیم اشتر
|
| نامهرسانها |
سلیمان بن رزین • قیس بن مسهر • عبدالله بن وال • عبدالرحمان بن عبدالله • سعید بن عبدالله • عبدالله بن مسمع همدانی • عمارة بن عبد سلولی • هانی بن هانی سبیعی
|
| خطبه‌ها |
خطبه امام حسین در منا • خطبه امام حسین در روز عاشورا • خطبه امام سجاد در شام • خطبه زینب در شام • خطبه زینب در کوفه • مناظره زینب با ابن‌زیاد • خطبه فاطمه صغری در کوفه • خطبه امام سجاد(ع) در کوفه • خطبه خط الموت
|
| پیامدها |
اسارت • قیام توابین • قیام مختار • جنگ خازر • قیام زید بن علی
|
| مکان‌ها |
کربلا • نینوا • فرات • غاضریه • نهر علقمه • طف • عذیب‌الهجانات • قصر بنی‌مقاتل • حسینی‌دالان
• قادسیه • تنعیم • خیمه‌گاه • مقام رأس الحسین • گودال قتلگاه • تل زینبیه • نواویس • شریعه فرات
|
| مرثیه‌سرایان |
رباب • ام‌البنین • ابوالاسود دوئلی • کمیت بن زید اسدی • سید رضی • دعبل خزاعی • منصور نمری • سیف بن عمیره نخعی • کسایی مروزی • ادامه
|
| کتاب‌ها |
مقتل الحسین (ابومخنف) • مقتل الحسین (خوارزمی) • طوفان البکاء • ابصارالعین • روضة‌الشهداء • پس از پنجاه سال • دانشنامه امام حسین • نامیرا • فرهنگ‌عاشورا • رسانه‌شیعه • حماسه حسینی •ادامه
|
| دعا و زیارت |
زیارت عاشورا • زیارت وارث • زیارت اربعین • زیارت ناحیه مقدسه • زیارت رجبیه امام حسین(ع) • دعای علقمه • زیارت الشهدا
|
| تحریفات |
تحریفات عاشورا • عروسی قاسم • قمه‌زنی • هاشم مرقال • زعفر جنی • فتوای شریح قاضی • افسانه ارینب • ان الحیاة عقیدة و جهاد
|
| آثار هنری |
عصر عاشورا (تابلو) • شام غریبان (تابلو) • روز واقعه (فیلم) • رستاخیز (فیلم) • معصومیت از دست رفته (مجموعه تلویزیونی) • مختارنامه (مجموعه تلویزیونی)
|
| ادبیات عاشورایی |
هل من ناصر ینصرنی • هیهات منا الذله • کل یوم عاشورا • یا لثارات الحسین • لا یوم کیومک یا اباعبدالله • ما رأیت الا جمیلا • حسین منی و انا من حسین • شیعتی ما ان شربتم ماء عذب فاذکرونی • لبیک یا حسین
|
| وابسته |
سوگواری محرم • قیام امام حسین • حج ناتمام • روز عاشورا (وقایع) • واقعه عاشورا (از نگاه آمار) • نامه‌های کوفیان • بنی‌اسد • حدیث قاروره • طفلان مسلم • درة الصدف • تربت • ذوالجناح • تیر سه‌شعبه • سال ۶۱ق • عاشوراپژوهی • اسد عاشورا • وصیت امام حسین(ع) به محمد بن حنفیه
|
|
یاران امام حسین علیه‌السلام / امام حسین علیه‌السلام / عزاداری محرم / عاملان واقعه کربلا
|
|
عزاداری محرم
|
سنت‌ها و
مراسم‌ها |
سیاه‌پوشی • تشت‌گذاری • زنجیرزنی • سینه‌زنی • سنج و دمام • مرثیه‌خوانی • نوحه‌خوانی • دسته عزاداری • هیئت عزاداری • تعزیه‌خوانی • روضه‌خوانی • مقتل‌خوانی • قمه‌زنی • نخل‌گردانی • تابوت‌گردانی • مراسم‌تابوت • مشعل‌گردانی • حسی • گِل‌مالی • شاخسِی واخسِی • همایش شیرخوارگان • پیاده‌روی اربعین • خیمه‌سوزان • چاووش‌خوانی • عَلَم‌کشی • چهل منبر • یزله‌خوانی • عزاداری طویریج • پرده‌خوانی • یوم‌الحسین • جاماندگان اربعین
|
|
| روضه‌ها |
روضه مسلم • روضه ورود به کربلا • روضه تنور خولی • روضه امان‌نامه • روضه حر • روضه ساربان • روضه دیر راهب • روضه وداع • روضه مجلس یزید • روضه اربعین
|
| تعزیه‌ها |
تعزیه مسلم بن عقیل • تعزیه طفلان مسلم • تعزیه حضرت عباس(ع) • تعزیه حضرت علی اکبر(ع)
|
| مناسبت‌ها |
دهه محرم • روز تاسوعا • روز عاشورا • شب عاشورا • شام غریبان • دهه صفر • اربعین • روزشمار واقعه
|
| مکان‌ها |
کربلا • حرم امام حسین(ع) • حرم حضرت عباس(ع) • بین‌الحرمین • تل زینبیه • گودال قتلگاه • کف‌العباس • خرابه شام • خیمه‌گاه • فرات • غاضریه • نهر علقمه • نینوا • حسینیه • تکیه • سقاخانه • امام‌باره • حسینی‌دالان • بازار شام
|
| کتاب‌ها |
روضة‌الشهداء • مقتل ابی‌مخنف • نفس المهموم • اللهوف • مثیرالاحزان • طوفان البکاء
|
| آداب |
بکاء • تباکی
|
| مرثیه‌ها |
دوازده‌بند محتشم • ای اهل حرم میر و علمدار نیامد • مکن ای صبح طلوع
|
| وابسته |
سوگواری • مقتل • توغ • زیارت عاشورا • تحریفات عاشورا • ادبیات عاشورایی • موکب • لعن یزید • گریه بر حسین(ع) • حدیث ریان بن شبیب
|
|
واقعه کربلا • یاران امام حسین(ع) • عاملان واقعه کربلا • مرثیه‌سرایان عاشورا • امام حسین علیه‌السلام
|