موصل ۳ در ضلع غربی شهر موصل واقع شده بود و جزو چهار پادگان نظامی در شمال عراق بود که بعداز شروع جنگ تبدیل به محل نگهداری اسرای ایرانی شد.
به گزارش روابط عمومی مؤسسه فرهنگی پیام آزادگان، اردوگاههای
اسرای ایرانی در کشور عراق به اسامی گوناگون نام و شماره‌گذاری شده بودند.
بعثی‌ها برحسب نام استان‌هایی که اردوگاه در آن استان واقع شده بود
اردوگاه‌ها را نام‌گذاری می‌کردند و در موارد دیگر برحسب کاربرد اردوگاه از
قبیل نوع ترکیب جمیعتی اسرا، اسامی مانند اردوگاه «مشاکل»، «حرس خمینی»،
«اطفال» و … خود آزادگان نیز برای هر اردوگاه اسامی متعددی انتخاب
می‌کردند، مانند اردوگاه «خیبری‌ها» برحسب نام عملیاتی که رزمندگان آن
عملیات به اسارت در آمده بودند و یا اردوگاه «رهبران» برحسب ترکیبی از
رهبران اردوگاههای مختلف که به یکی از اردوگاههای تکریت منتقل شده بودند و
یا اردوگاه «موصل کوچک» یا «بزرگ» برحسب اندازه و وسعت اردوگاه و یا
نام‌گذاری با تلفظ و لهجه ایرانی مانند «عنبر» به جای الانبار و یا
«بین‌القفسین» به علت واقع شدن بین دو اردوگاه.
این بخش ⬅ اردوگاه «موصل ۳»، معروف به موصل ۴ قدیم و موصل کوچیکه
در یک نگاه
- مقطع اول) تأسیس در آذرماه 1362، انحلال در اسفندماه 1362
- مقطع دوم) تأسیس در فروردین‌ماه 1363، انحلال در تیرماه 1367
- مقطع سوم) معروف به موصل شصت‌وهفتی‌ها: تأسیس در تیرماه 1367، انحلال در مردادماه 1369
تعداد آزادگان: حدود 750 نفر
در این اردوگاه از هفت آسایشگاه در طبقة پایین استفاده میشد و تعداد هر آسایشگاه بین 25 الی 150 نفر متغیر بود.
موقعیت جغرافیایی و ظاهری اردوگاه
موصل ۳ در ضلع غربی شهر موصل واقع شده بود و جزو چهار پادگان نظامی در شمال عراق بود که بعداز شروع جنگ تبدیل به محل نگهداری اسرای ایرانی شد.
این اردوگاه حدود 1700 متر مساحت داشت و تقریباً به‌شکل مربع بود. شش آسایشگاه بزرگ و یک آسایشگاه کوچک داشت. آسایشگاه‌های بزرگ حدود 180 متر مساحت داشت. آسایشگاه کوچک نیز چهل‌پنجاه متر میشد. آسایشگاه کوچک بیش‌از پنجاه نفر گنجایش نداشت، ولی تعداد اسرا در دیگر آسایشگاه‌ها به حدود 135 نفر رسید. (ولی‌پور زرومی، 1399: 276) در هر گوشة آن، برج مدوری قرار داشت. در دوسوم حیاط سبزیجات کاشته شده و یک‌سوم دیگر مختص زمین ورزش بود. اسرا در هفت آسایشگاه ساکن بودند و به طبقة بالا دسترسی نداشتند. چهار آسایشگاه در ضلع راست و یکی در ضلع چپ اردوگاه قرار داشت. در هر طرف چند اتاق خالی بود که به‌ترتیبِ زیر از آن استفاده میشد:
کتابخانه، فروشگاه، سلمانی و کارگاه خیاطی در ضلع چپ قرار داشت. سلول مجازات یا شکنجه [اتاقی] به ابعاد 5×20 مترمربع [بود] با دری آهنی به ارتفاع 3 متر و پنجره‌هایی با میله‌های آهنی که به حیاط باز میشد. داخل این سلول، یک پنکة سقفی و شش چراغ مهتابی بود و گرمای خفه‌کننده و جریان هوای نامناسبی داشت. آشپزخانه، اتاق کارگران آشپزخانه، اتاق نمایندگان بازداشتگاه و آسایشگاه بیماران در ضلع راست بود.
مانند بقیة اردوگاههای موصل، حیاط اردوگاه در جنوب ساختمان و مستطیل‌شکل بود. پساز ورود به حیاط، آسایشگاه‌ها در دو سمت شرق و غرب حیاط قرار داشت. یک راه سیمانی به‌عرض 4 متر به‌سمت انتهای اردوگاه کشیده شده بود و راه آن را در میان حیاط قطع می‌کرد. یک تِراس سرپوشیده به‌عرض 3 متر به حیاط مشرف میشد و امتداد دو ضلع آن 150 متر بود. (شورای علمی دانشنامة آزادگان، 1399: 349)
هر اتاق بزرگ دو درِ آهنی داشت که یکی از آنها به حیاط باز میشد، اما همیشه بسته بود. دوازده پنجره به ابعاد 8/0×8/1 متر به‌سمت حیاط داشت و روی این پنجره‌ها میله نصب شده بود. پنجره‌های کوچک‌تر روبه‌بیرون را با سیمان مسدود کرده بودند. داخل اتاق‌ها هشت پنکة سقفی وجود داشت که اسرا آن را کنترل می‌کردند. شانزده لامپ دوتایی مهتابی، که بعضی از آنها سوخته بود، روشنایی اتاق‌ها را تأمین می‌کرد؛ این لامپ‌ها حتی در زمان خواب اسرا هم روشن بودند. روی دیوارها میخ‌هایی بود و اسرا می‌توانستند لباس‌هایشان را آویزان کنند. عراقی‌ها بلندگوهایی را داخل آسایشگاه‌ها نصب کرده بودند و به‌دلخواه خود، برنامه‌هایی از آنها پخش می‌کردند.
تاریخچه و امکانات اردوگاه
موصل 3 یا همان موصل‌کوچیکه تقریباً همیشه خالی بود و هر چندوقت‌یکبار تعدادی را به آنجا میبردند؛ یعنی، یک حالت standby داشت. (مصاحبه با سید علیاکبر هاشمی، 1401)
این اردوگاه دو یا سه بار خالی شد، یک بار 7 اسفند 1362، بار دیگر در 18 اسفند 1362 و درپایان، تابستان 1367.
راه‌اندازی اردوگاه موصل 3 با دیگر اردوگاه‌ها متفاوت بود. عراقی‌ها چندین مرتبه تعدادی از اسرای ایرانی را به این اردوگاه آوردند و به‌عللی نامشخص پساز گذشت چند ماه تمامی اسرا را به اردوگاههای دیگر منتقل کردند و اردوگاه بهمدت چند ماه خالی از سکنه ماند. (خاجی، 1391: 175) این اردوگاه آخرین واحد از اردوگاههای منطقة موصل و کوچک‌ترین اردوگاه این منطقه بود، به‌همین‌علت به آن موصل‌کوچیکه می‌گفتند؛ همچنین به‌علت حضور حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمدحسن جمشیدی، که مدت چهار سال نقش رهبری این اردوگاه را برعهده داشت، به نام موصل حاجآقا جمشیدی معروف شد. (ده‌نمکی، 1392: 163)
«اردوگاه 3 موصل، به‌علت‌اینکه چهارمین اردوگاه اسکان‌دهندة اسرای ایرانی در شهر موصل بود، به موصل ۴ شهرت یافت. کمیتة بین‌المللی صلیب‌سرخ نیز در اواخر ۱۳۶۱ اقدام به نام‌گذاری اردوگاههای اسرای ایرانی کرد که به‌ترتیبِ قرارگرفتن اردوگاه‌ها انجام گرفت و باز به‌علت‌اینکه این سومین اردوگاه شهر موصل بود به موصل 3 شهرت یافت.» (شورای علمی دانشنامة آزادگان، 1399: 349)
مقطع اول:
در نیمة دوم سال 1362 [آذرماه]، با انتقال 150 تن از اسرای اردوگاه 4 موصل، به‌همراه حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید علیاکبر ابوترابی، 200 تن از اسرای اردوگاه 1 موصل، 251 تن از اسرای اردوگاه 2 مقطع اول موصل و 150 تن از اسرای اردوگاه عنبر (الانبار یا اردوگاه 8) با حدود 751 تن تأسیس شد.
نیروهای بعثی، پساز گذشت حدود 70 روز از تأسیس این اردوگاه، اسرا را به اردوگاههای موصل و رمادی منتقل کردند و با شروع عملیات خیبر تعدادی از اسرای این عملیات را در این اردوگاه اسکان دادند. پساز چند روز، در اسفندماه 1362 با انتقال اسرای عملیات خیبر به اردوگاه موصل 2 مقطع اول این اردوگاه را منحل کردند. (ده نمکی، همان)
محمدحسن جمشیدی درمورد لباس‌های آن دوران می‌گوید: «در همین اردوگاه بود که رنگ لباس فرم ما به رنگ مشهور زرد تغییر پیدا کرد. البته سهمیة لباس‌های فرم همچنان سالی یک دست بیشتر نبود. هر شش ماه، یک دست لباس زیر نیز می‌دادند.» (ولی‌پور زرومی، 1399: 276)
مقطع دوم:
اکثر اسرای این مقطع از عملیات‌های رمضان، فتح‌المبین، بیت‌المقدس، والفجر مقدماتی و از اعضای بسیج، ارتش، سپاه و همچنین از اسرای شخصی بودند. (همان)
در فروردین 1363، با ورود 150 تن از اسرای اردوگاه 1 موصل و در اردیبهشت همان سال با ورود محمدحسن جمشیدی و 500 تن از اسرای اردوگاه 4 موصل در مقطع دوم شکل گرفت. بعداز ورود حاجآقا محمدحسن جمشیدی، تشکیلات منسجمی شکل گرفت. (آرشیو اسناد و اطلاعات مؤسسة پیام آزادگان (طرح حماسه)، 1384، مصاحبه با رحمانیان)
در سال 1367، هم‌زمان با انجام یک تک گسترده ازطرف ارتش بعث و درنتیجه به‌اسارت‌درآمدن تعداد زیادی از نیروهای ایرانی، بعثی‌ها به‌منظور اسکان اسرای جدید 100 نفر از اسرای این اردوگاه را به اردوگاه موصل، 235 نفر را به اردوگاه 2 و حدود 350 نفر را به اردوگاه 4 موصل منتقل کردند و این اردوگاه در 23/04/1367 به‌طورکامل منحل شد. (همان)
مقطع سوم: اردوگاه 3 موصل، پساز تخلیة کامل اسرای مقطع دوم، در تاریخ 25/04/1367 با انتقال 1000 اسیر به این اردوگاه تأسیس شد. اسرای این اردوگاه از لشکرهای 21 حمزه و 77 مشهد بودند. نمایندگان کمیتة بین‌المللی صلیب‌سرخ چند روز پساز ورود اسرا به این اردوگاه از آنها بازدید کردند. (همان)
نگارنده: فرزانه قلعه‌قوند
در پرونده اردوگاه شناسی ما به
معرفی کامل اردوگاههای اسرای ایرانی در عراق خواهیم پرداخت.
آنچه منتشر شد:
انتهای پیام/
برای ورود به ویکی آزادگان اینجا کلیک کنید / www.wikiazadegan.com