مروری بر شروع روند آزادسازی و بازگشت اسرای ایرانی به وطن

به گزارش روابط عمومی مؤسسه فرهنگی پیام آزادگان، تبادل اسرا و پیش گام شدن صدام در انتقال آنان به کشور یکی از نقاط حساس و در عین حال تعجب برانگیز دوران دفاع مقدس به حساب می آید. در این اقدام صدام برخلاف روحیاتی که داشت اقدام به برگرداندن تعداد زیادی از اسرای ایرانی کرد تا از این طریق هجمه بین المللی شکل گرفته علیه خود را تا حدودی بکاهد. او حتی منتظر پاسخ ایران هم نماند. روایت این رویداد تاریخی از مجید شاه‌حسینی، معاون وقت کمیسیون اسرا و مفقودین ایرانی شنیدنی است. مشروح گفتگوی وی به شرح زیر می باشد.

مجید شاه‌حسینی، معاون وقت کمیسیون اسرا و مفقودین ایرانی و عضو فعال کمیته مذاکرات به‌منظور تبادل اسرا در جنگ تحمیلی و کارشناس ارشد امور آزادگان سازمان اسناد و مدارک دفاع مقدس، ضمن تشریح جزئیاتی چند از روند بازگشت آزادگان به کشورمان و انتقال اسرای عراقی به کشورشان، به سؤالات ما پاسخ داد.

لطفا خودتان را معرفی کنید.

مجید شاه حسینی معاون اجرایی کمیسیون اسرا و مفقودین ایرانی، عضو کمیته تبادل و کمیته مذاکرات و در حال حاضر کارشناس ارشد سازمان اسناد و مدارک دفاع مقدس هستم.

درباره تاریخچه تشکیل کمیسیون اسرای جنگی و حمایت از اسرا و مفقودین ایرانی بگویید.

با شروع جنگ تحمیلی و به ویژه عملیات فتح المبین بحث نگهداری اسرا مدنظر مقامات جمهوری اسلامی ایران قرار گرفت. در همین راستا امام راحل طی پیامی منشور چگونگی نگهداری اسرا را بیان کردند و این منشور مدنظر ما برای چگونگی تعامل با اسرا قرار گرفت. در تاریخ 13/1/1361 در حضور حضرت امام (ره) جلسه شورای عالی دفاع تشکیل و آنجا فرمان تشکیل کمیسیون اداره اسرای جنگی صادر شد. مسئولیت اولیه آن بر عهده دولت قرار گرفت و پس از آن به دبیر وقت شورای عالی دفاع؛ یعنی شهید محمدعلی نظران سپرده شد.  پس از شهادت ایشان در سال 1373 سرتیپ امیر نجفی این سمت را بر عهده گرفت و پس از ایشان این مسئولیت به سرتیپ سید حسام هاشمی سپرده شد.

مختصرا از شرح وظایف این کمیسیون برایمان بگویید.

این کمیسیون با حضور نماینده هایی از نخست‌وزیری، هلال‌احمر، سپاه و ... تشکیل شد.  تعیین خط ‌مشی کمیسیون، نظارت بر پیگیری، تعیین وضعیت مفقودین، پیگیری بازگشت اسرا و پیگیری بازگشت پیکر مطهر اسرای شهید و ابلاغ این مصوبات از وظایف کمیسیون بود.

بازگشت اسرای ایرانی به وطن در چند مرحله انجام شد؟

بازگشت آزادگان سرافراز به میهن از 26/3/1360 تا 26/12/1381 ادامه داشت که در این فرایند تعداد 39 هزار و 140 نفر در 78 مرحله آزاد شدند که این مراحل در سه بخش انجام شده است.

شروع روند آزادسازی اسرا از کجا بود؟

زمانی که بحث حمله عراق به کویت مطرح شد، صدام طی 6 نامه به مقامات ایرانی اعلام کرد که تمام شرایط ایران برای برقراری صلح را پذیرفته، عقب نشینی از مرزها را به تدریج شروع کرده و آزادسازی اسرا را نیز انجام خواهد داد.

در بخشی از این نامه صدام نوشته است: «به‌عنوان ابتکار و حسن نیت از 26/5/1369  نیروهای خودمان را از مرزهای شما فرا می‌خوانیم  و همچنین کلیه اسرای جنگ را با تمام تعداد بازداشت شدگان فوراً از راه مرزهای زمینی ازجمله خالقین، قصرشیرین و مناطق دیگر که مورد توافق خواهد بود آزاد خواهیم کرد و در این‌ ارتباط اولین گام را در 26/5/1369 برخواهیم داشت.»

 در ادامه اضافه کرده بود که این چیزی بود که شما خواستید و ما شرایط شما را انجام دادیم؛ یعنی عاجزانه این مطالب را عنوان کرده بودند. آقای هاشمی جواب ایشان را در 27/5/1369 دادند؛ یعنی یک روز بعد از تبادل بزرگ و در بخشی از نامه آقای هاشمی رفسنجانی به صدام حسین آمده‌است که «شروع عقب‌نشینی شما از اراضی اشغالی ایران را دلیل صداقت و جدی بودن شما در راه صلح با جمهوری اسلامی به حساب می‌آوریم. خوشبختانه در موعد مقرر آزادی اسرا آغاز شد. امیدواریم عقب‌نشینی نظامی نیروهای شما طبق زمان بندی انجام شود. آماده‌ایم نمایندگان شما را در تهران ببینیم.»

در تاریخ 26/5/69 این کار در کمال ناباوری انجام شد. حتی حضرت آقای خامنه ای در پیامی که در رابطه با آزادسازی صادر کردند به این نکته اشاره کرده بودند. اینکه یک مرتبه به ما گفتند که 1000 نفر را به ما تحویل می دهند بسیار عجیب بود.

در نهایت روند آزادسازی اسرا چگونه پیش رفت؟

در نهایت 26/5/1369 به قصر شیرین رفتیم و شب در استانداری جلسه ای با حضور آقای وکیلی، آقای آقامیری، نماینده ای از سپاه، ارتش، وزارت اطلاعات و هلال احمر برای ذکر جزییات تبادل تشکیل شد. تیم مشخص شد و قرار گردید که 36 دستگاه از اتوبوسهای سپاه پاسداران برای انتقال اسرا هماهنگ شوند. بعد از قصرشیرین در منطقه ای به نام پل خیر ناصرخان رسیدیم در آنجا وسط جاده مین چیده شده بود که این طرف مین مربوط به ایران و آن طرف مربوط به عراقی ها بود.  نیروهای بعثی طبق نامه ای که صدام داده بود حدود یک کیلومتر تک به تک روی تپه ها قرار گرفته بودند تا خود منطقه منذریه کمی نیرو برای نظارت قرار داده بودند که بعد از شروع تبادل همان نیروها را نیز بردند. در آنجا مین ها برداشته شد، نماینده های صلیب سرخ و چند نماینده از عراق آمدند. من، آقای آقا میری، آقای ملکیان از وزارت خارجه، آقای انصاری از کمیسیون و آقای علیپور از هلال احمر آمدند. با 36 دستگاه به طرف خسروی و بعد به منذریه رفتیم.

زمانی که به مرز رسیدید اوضاع چگونه بود؟

وقتی وارد مرز شدیم 1000 نفر از آزادگان عزیزمان آنجا بودند. من که تجربه تبادل در فرودگاه با تعداد کم اسرا را داشتم و سختی های تبادل را دیده بودم، بسیار بهت زده شدم و برایم جالب بود.

بچه ها در شرایط بسیار سخت و زیر گرمای سوزان آفتاب بودند. حتی اوضاع به گونه ای بود که برای نفس کشیدن از چادر سرهایشان را بیرون آورده بودند. همانطور که می دانید قبل اینکه هر اسیر آزاد شده و به کشورش بازگردد، ملاقات بدون شاهد با حضور نماینده صلیب سرخ انجام می شود. یعنی نماینده صلیب بدون حضور مقام بازداشت کننده فرد اسیر با او صحبت می کند که آیا دلش می خواهد به کشورش بازگردد یا خیر. این مسیر طی شد و بعد تقریبا ساعت 2 ظهر عزیزان ما آمدند تا سوار اتوبوس شوند. یکباره دیدیم که از جیبشان تصاویر حضرت امام و حضرت آقا را درآوردند. حتی عراقی ها مانده بودند که اسرا این عکسها را از کجا آورده بودند. من مسئول این بودم که تعداد اسرا را با بیسیم به آن طرف مرز اعلام کنم. به همین دلیل ادعا دارم در تبادل بزرگ عزیزانمان، دستم به کتف همه این تعداد خورده است.

بعد از اینکه اولین گروه از اسرا را عراق در تاریخ 26 مرداد ماه آزاد کرد ما چه اقدام متقابلی داشتیم.

بعد از این کار، تبادل روز دوم با حضور عراقی ها انجام شد.  در روز اول 1000 اسیر تحویل گرفتیم و فردای آن روز 1000 اسیر تحویل دادیم.

آزاد سازی در چند مرحله با چه تعداد و در چه تاریخی انجام شد؟

در تبادل بزرگ از 26/5/1369 تا 24/6/1369 در 42 مرحله 37 هزار و 532 نفر را تحویل گرفتیم. جالب است بدانید از ابتدای دفاع مقدس و تا آن زمان 18 هزار اسیر ثبت نام شده داشتیم و مابقی مفقود بودند؛ یعنی از آنها خبری نداشتیم و عراقی ها اظهار بی اطلاعی می کردند. ما می دانستیم که آنها در اردوگاه تکریک هستند. صلیب سرخ از آنها بازدید نکرده است و عراق هر کاری می خواست انجام می داد چون کسی از آنها خبر نداشت.

از مجموع 37 هزار و 532 نفر از اسرایی که در تبادل بزرگ آزاد شدند تنها 17هزار و 219 نفر توسط صلیب سرخ ثبت نام شده بودند و 20هزار و 313 نفر در تبادل بزرگ مفقود تعیین تکلیف شده و برگشتند.

از مجموع 39 هزار و 140 نفر اسیری که ایران در طی جنگ داشت نیز 18هزار و 536 نفر اسیر ثبت نام شده بوده و 20هزار و 604نفر نیز مفقود بودند و برگشتند که از این تعداد  23 نفر زن هستند که در سال 60 و 62 برگشتند که خانم آباد یکی از آنها بود.

از همین تعداد 39 هزار و 140 نفر، 32 هزار و 541 نفر از طریق مرز زمینی خسروی- منذریه به کشور برگشتند و تعداد 6 هزار و 599 نفر از مرز هوایی مهرآباد برگشتند.

آیا در این میان عراق کارشکنی هایی انجام می داد؟

تبادل که شروع شده بود، عصر هر روز دیدار کاری بود که مثلا فردا تعداد افراد و اینکه چه افرادی تبادل می شوند، مشخص شود.

در روز سوم تبادل یکی از اسرای ما را به عنوان نافرمانی پیاده کرده و به جای 1000نفر، 999 نفر تحویل دادند، من نیز با بیسیم به آقای عزیزی اعلام کردم که یکی از اسرای ما کم است. ایشان نیز بلافاصله یکی از اسرای عراقی را از ماشین پیاده کرد. خاطرم است سرتیپ عبدالستار که نماینده عراقی ها برای تبادل بود خودش را به زمین می زد که یک نفر را تحویل بدهید؛ اما ما نپذیرفتیم تا فرد آزاده مان را تحویل بگیریم و عصر همان روز آزاده ما را تحویل دادند.

در زمان تبادل حال و روز اسرای ما چگونه بود؟

بچه های ما شرایط بسیار سختی برای تبادل داشتند. در گرما یکی از مشکلاتشان بی آبی بود و حتی دبه های آب به آب جوش تبدیل می شد. با جلسه ای که در داخل انجام شد به عراقی ها اعلام کردیم که می خواهیم نقطه صفر مرزی را در محوطه ای بزرگ آسفالت کنیم تا اسرا از اتوبوس پیاده و به اتوبوس داخل شوند و دیگر در چادر نمانند. در آن زمان استاندار وقت کرمانشاه طی دو روز محوطه بزرگی را شبانه روزی آسفالت کردند و از روز پنجم تبادل اینگونه انجام شد و این مسئله به تسریع در کار و اذیت نشدن رزمنده ها کمک کرد.

صدام طی نامه ای به آقای هاشمی رفسنجانی اعلام کرد که نیروهای نظامی مان را از داخل خاک ایران خارج و به سمت عراق خواهیم برد. برای شروع حسن نیتشان نیز اولین گروه اسرا را در همان تاریخ آزاد کرد و منتظر نامه آقای هاشمی نشد که حتی ایشان یک روز بعد از تبادل انبوه جواب صدام را دادند. دلیل این کار صدام نیز حمله به کویت، نگرانی از سمت ایران و فشارهای بین المللی بود. ضمن اینکه ما اطلاع داشتیم حدود 40هزار نفر در آنجا اسیر داریم و عراقی ها آمادگی پذیرایی از اسرای کشورهای دیگر را ندارند. ما این موضوع را یکی از الطاف خفیه الهی می دانیم؛ چراکه با شناختی که از عراقی ها و مناسبات دیپلماتیک آنان داشتیم، نمی شد روی آنان حساب کرد.

ما چه تعداد اسیر و در چه مراحلی به عراق تحویل دادیم؟

ما نیز در سه مقطع آزادسازی اسرای عراقی را انجام دادیم. از 26/3/60 تا 27/10/68 در 23 مرحله 1342 نفر از اسرای عراقی به کشورشان بازگشتند با این تفاوت که تمامی این افراد نظامی بودند؛ اما برای ما 969 نفر خیلی هایشان از شهروندان شهرهای مرزی مانند قصرشیرین، گیلانغرب و... بودند و صدام این اسرا را برای تبادل اسرای خودشان نگه داری کرد. در تبادل بزرگ از 27/5/1369 تا 26/6/1369 در 42 مرحله 37 هزار و 903 نفر را تحویل دادیم و ما 37 هزار و 532 نفر در این مرحله تحویل گرفتیم.

انتهای پیام/

یا ذَالجَلالِ وَ اْلاِکْرام